Kenya
Nchini Kenya, asilimia 70 ya wanawake ambao hawajaolewa wanatumia njia yoyote ya kupanga uzazi; 59% hutumia njia ya kisasa. Njia maarufu zaidi ya upangaji uzazi kwa wanawake ambao hawajaolewa wanaofanya ngono ni kondomu ya kiume. Matumizi ya vipandikizi ni makubwa vijijini (16%) kuliko mijini (7%).
Asilimia 63 ya wanawake walioolewa wenye umri wa miaka 15-49 wanatumia njia yoyote ya uzazi wa mpango, huku 57% wakitumia njia za kisasa na 6% wanatumia njia za jadi. Njia zinazotumika sana miongoni mwa wanawake walioolewa ni sindano (20%), vipandikizi (19%), na vidonge (8%).
Matumizi ya njia za kisasa za uzazi wa mpango yanaongezeka kwa kiwango cha elimu, kutoka 21% kati ya wanawake walioolewa wasio na elimu, juu ya 60% ya wale walio na elimu ya msingi na 61% ya wale walio na elimu ya sekondari, na 58% kati ya wanawake walioolewa walio na elimu zaidi ya sekondari. Matumizi ya mbinu za kisasa za uzazi wa mpango kwa wanawake walioolewa ni ya juu zaidi katika Kaunti ya Embu (75%), ikifuatiwa na kaunti za Nyeri na Kirinyaga (71%) kila moja. Kaunti zilizo na upangaji uzazi wa kisasa zaidi ni Mandera (2%), Wajir (3%), Marsabit (6%), na Garissa (11%).
Chanzo:
Mimba za Ujana
Nchini Kenya, 15% ya wanawake vijana wenye umri wa miaka 15-19 wamewahi kupata mimba: 12% wamejifungua, 1% wamepoteza mimba, na 3% wana mimba ya mtoto wao wa kwanza. Kulingana na kaunti, mimba za utotoni huanzia 50% Samburu hadi 5% Nyeri na Nyandarua. Mimba za utotoni nchini Kenya zinapungua kadri kiwango cha elimu kinavyoongezeka, kutoka 38% kwa wanawake wasio na elimu hadi 5% kwa wanawake walio na zaidi ya elimu ya sekondari. Pia hupungua kadri utajiri wa kaya unavyoongezeka, kutoka 21% katika kiwango cha chini kabisa cha utajiri hadi 7% katika kiwango cha juu zaidi cha utajiri.
Matokeo ya Mimba na Utoaji Mimba
Kati ya mimba zote za wanawake wenye umri wa miaka 15-49 zinazoishia miaka 3 kabla ya utafiti, 88% zilisababisha watoto kuzaliwa wakiwa hai, 10% walitoka mimba, 2% waliozaliwa wakiwa wamekufa, na chini ya 1% walitolewa mimba.
Rwanda
Mimba za Ujana
Kulingana na Utafiti wa hivi majuzi zaidi wa Utafiti wa Afya ya Idadi ya Watu wa Rwanda, uliotolewa mwaka wa 2020, idadi ya mimba za utotoni iliongezeka kutoka 17,337 mwaka 2017 hadi 19,832 miaka mitatu baadaye.
Asilimia ya wanawake wenye umri wa miaka 15-19 ambao wameanza kuzaa huongezeka kadri umri unavyoongezeka, kutoka chini ya 1% kati ya wale wenye umri wa miaka 15 hadi 15% kati ya wale wenye umri wa miaka 19.
Kwa mkoa, asilimia ya vijana ambao wameanza kuzaa ni kubwa zaidi Mashariki na Kusini (asilimia 6 kila moja) na ya chini kabisa Magharibi na Jiji la Kigali (asilimia 4 kila moja).
Ukatili wa Kijinsia
Wanawake waliowahi kuolewa wenye umri wa miaka 15-49 ambao wamefanyiwa ukatili wa kimwili tangu umri wa miaka 15 mara nyingi huwataja waume/mpenzi wao wa sasa (60%), mume/mpenzi wao wa awali (27%), na mama/mama wa kambo (10%) kama wahusika wa vurugu hizo.
Asilimia 23 ya wanawake na 6% ya wanaume wenye umri wa miaka 15-49 waliripoti kuwa wamewahi kukumbana na ukatili wa kijinsia.
Miongoni mwa wanawake wenye umri wa miaka 15-49, 37% wamepitia ukatili wa kimwili tangu umri wa miaka 15 na 23% wamewahi kufanyiwa ukatili wa kijinsia. Idadi inayolingana kati ya wanaume ni 30% na 6%.
Hitaji lisilofikiwa la kupanga uzazi
Asilimia ya wanawake wenye umri wa miaka 15 – 49 wenye mahitaji ambayo hayajafikiwa ya kupanga uzazi.
Tanzania
Nchini Tanzania, kiwango cha maambukizi ya uzazi wa mpango (CPR), njia za kisasa, miongoni mwa wanawake walioolewa hivi sasa (wenye umri wa miaka 15-49) ni asilimia 32.9 Kuna tofauti kubwa, hata hivyo, katika matumizi ya uzazi wa mpango katika mikoa mbalimbali kuanzia chini ya asilimia 7 Kusini Pemba (Zanzibar) hadi asilimia 52 ya juu ya Lindi (Kusini mwa Tanzania). Miongoni mwa wanawake vijana walioolewa wenye umri wa miaka 15 hadi 24, CPR iko chini sana kwa asilimia 16, kutoka asilimia 1 Unguja (Zanzibar) hadi asilimia 36 Lindi.
Mimba za Ujana
Kanda ya Nyanda za Juu Kusini Magharibi na Kanda ya Nyanda za Juu Kusini zina viwango vya juu zaidi vya mimba za utotoni nchini Tanzania (31% na 29% mtawalia). TDHS 202. Asilimia ya vijana wa kike wenye umri wa miaka 15-19 ambao wamewahi kupata mimba ni kubwa zaidi vijijini Tanzania (25%) kuliko Tanzania ya mjini (16%). Kwa ujumla, asilimia ya wanawake wenye umri wa miaka 15-19 ambao waliripotiwa kuwa wajawazito ilipungua kutoka 27% mwaka 2015-16 hadi 22% mwaka 2022. Hii bado iko juu zaidi ya makadirio ya kimataifa ya 14%.
Ukatili wa kijinsia
Asilimia 12 ya wanawake wenye umri wa miaka 15-49 wamewahi kufanyiwa ukatili wa kijinsia na mhalifu yeyote, ikiwa ni pamoja na 7% waliofanyiwa ukatili wa kijinsia katika miezi 12 kabla ya utafiti.
Mimba za utotoni kwa kanda
Asilimia ya wanawake wenye umri wa miaka 15 – 18 ambao wamewahi kuwa wajawazito
Uganda
Karatasi ya Ukweli kuhusu Afya ya Mama
Kulingana na ripoti ya maendeleo ya SDG (Malengo ya Maendeleo Endelevu) ya 2021, Uganda inapiga hatua katika kufikia SDG 3 ikiwa na lengo kubwa la kupunguza matukio ya vifo vya uzazi hadi 70 kwa kila vizazi hai 100,000 ifikapo mwaka 2030. MMR (kiwango cha vifo vya akina mama wajawazito) kilipungua kwa kiasi kikubwa kutoka 00000000000000000000000006HS 2016) hadi vifo 189 kwa kila watoto 100,000 wanaozaliwa hai (UDHS 2022), ikiwa ni pamoja na kupungua kwa asilimia 44 kwa jumla ya matukio ya vifo vya uzazi. Kupungua huku kumechangiwa na utekelezaji wa afua za uzazi salama zenye athari kubwa ikiwa ni pamoja na EmOC (huduma ya dharura ya uzazi).
Ingawa kupungua kwa matukio ya vifo vya uzazi, Uganda bado inasalia kwenye lengo la 2030 huku uvujaji wa damu bado ndio sababu kuu ya vifo vya uzazi kwa asilimia 61, ikifuatiwa na matatizo ya shinikizo la damu yanayochangia 21% na utoaji mimba usio salama unaochangia 8% ya visababishi vyote vya vifo vya uzazi (UDHS 2022). Hili bado linahitaji uwekezaji mkubwa wa serikali na washirika wa maendeleo katika afya ya Ujinsia na Uzazi ili kuzuia vifo vingi vya uzazi.
Ipas Uganda kupitia mradi wa Actuate inashirikiana na MOH (Wizara ya Afya) kupunguza vifo na magonjwa ya uzazi yanayoweza kuzuilika kutokana na utoaji mimba usio salama na kukuza uzazi salama kupitia kuwajengea uwezo watumishi wa afya katika utoaji wa huduma za uavyaji mimba salama, huduma za matunzo baada ya utoaji mimba, usambazaji wa huduma za afya ya uzazi (SRH) (Afya ya Uzazi na Uzazi) ili kufanya huduma muhimu za serikali ziweze kupatikana kwa Uganda. Uboreshaji wa miundombinu katika vituo vya afya 36 katika wilaya zetu 12 za afua zinazolenga kuimarisha ubora wa huduma kwa wanawake na wasichana.
Mipango ya Ipas Uganda inasaidia mashirika ya kijamii ili kuunda mahitaji ya jumla ya huduma za SRH. Zaidi ya hayo, Ipas ni mwanachama thabiti wa vuguvugu la SRHR nchini Uganda na Muungano wa Kukomesha Vifo vya Wajawazito Kutokana na Utoaji Mimba Usio Salama (CSMMUA) na huratibu jumuiya ya utendaji (COP) ya watetezi wa watoa huduma ambao sio tu wanatumia hali halisi na uzoefu wao ili kutetea mazingira wezeshi ya SRHR lakini pia kutoa huduma za kirafiki kwa watu wa Uganda bila ubaguzi. Ipas pia inafanya kazi na wizara na Mashirika ya serikali nchini Uganda katika ngazi ya kitaifa na kimataifa ili kuimarisha mazingira mazuri ya kisheria na kisera kwa utoaji wa huduma za SRHR na kujenga mifumo ya afya thabiti na endelevu. Katika ushirikiano huu, tunatumia rasilimali na utaalamu wa kila mmoja wetu ili kuendeleza maono yetu ya pamoja.